2 Ιουλ 2017

Τεύκρος Ανθίας: ένας διανοούμενος στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας της δεκαετίας του 30


Πως έζησα 18 μήνες στις Κεντρικές Φυλακές / Τεύκρος Ανθίας ; εισαγωγή, έρευνα, επιμέλεια Ανδρέας Κλ. Σοφοκλέους. Λευκωσία: Εν Τύποις, 2011.

Ο κύπριος ποιητής Τεύκρος Ανθίας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ανδρέα Παύλου Χατζημηνά, 1903-1968), περιγράφει την εμπειρία που είχε όταν συνελήφθη από τους Άγγλους για τις πολιτικές του πεποιθήσεις.
Ο συγγραφέας ήταν μέλος του παράνομου Κομουνιστικού Κόμματος Κύπρου και συμμετείχε στην εξέγερση των Οκτωβριανών του 1931, όταν οργισμένοι πολίτες κατέλαβαν το βρετανικό κυβερνείο και αντικατέστησαν τη βρετανική σημαία με την ελληνική. Για πρώτη φορά συνελήφθη το 1932 και κλείστηκε στις Κεντρικές Φυλακές με βάση τα «διατάγματα Αμύνης». Μετά από δίμηνη παραμονή του, χωρίς δίκη, στις Κεντρικές Φυλακές καταδικάστηκε από το Κακουργοδικίο Λευκωσίας σε πέντε μήνες φυλάκιση την οποία εξέτισε στις ίδιες φυλακές. Μετά την αποφυλάκισή του τέθηκε υπό περιορισμό στο σπίτι του στο χωριό Κοντέα. Ακολούθησε νέα σύλληψή και φυλάκισή του στις Κεντρικές Φυλακές της Λευκωσίας και μετά εκτοπισμός του στο μικρό χωριό Αντρολύκου της επαρχίας Πάφου. Λίγους μήνες μετά συνελήφθη ξανά (1933) και κλείστηκε στις φυλακές της Πάφου για ένα μήνα χωρίς δίκη. Ακολούθως, καταδικάστηκε για στασιαστική δράση και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 12 μηνών στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας.
Συνολικά ο Τεύκρος Ανθίας παρέμεινε φυλακισμένος για 18 μήνες.
Μέσα από τις περιγραφές του μας μεταφέρει το κλίμα της εποχής ειδικά μέσα από τα μάτια ενός φυλακισμένου αφού περιγράφει με μεγάλη λεπτομέρεια την καθημερινότητα των φυλακών, τις συνήθειες των φυλακισμένων, τις μεταξύ τους σχέσεις και τις σχέσεις τους με τους φύλακές τους αλλά και τον έξω κόσμο.
Οι συνθήκες στις Κεντρικές Φυλακές Λευκωσίας ήταν άθλιες. Το φαγητό ήταν πολύ λίγο και όλοι οι νόμοι ήταν φτιαγμένοι με τρόπο ώστε να κάνουν τον φυλακισμένο να μισήσει την φυλακή ώστε να μην θέλει να επιστρέψει ξανά σε αυτή. Φυσικά οι σκληροί νόμοι πολύ συχνά πετυχαίναν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα όπως εξηγεί ο συγγραφέας αφού αποκτήνωναν τους φυλακισμένους.

Ο Τεύκρος Ανθίας, σαν διανοούμενος, δεν υποφέρει μόνο από την έλλειψη φαγητού και τις κακές συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές αλλά και από την έλλειψη πνευματικής τροφής. Η έλλειψη χαρτιού και μολυβιού είναι βασανιστική για ένα συγγραφέα ενώ ο Τέυκρος Ανθίας καυτηριάζει το γεγονός ότι οι φυλακές δεν είχαν μια στοιχειώδη βιβλιοθήκη για τους κρατουμένους.
Ο συγγραφέας μαζί με άλλους φυλακισμένους φτάνουν στο σημείο να πραγματοποιήσουν απεργία πείνας όταν η διεύθυνση των φυλακών αποφασίζει ξαφνικά να τους απαγορεύσει την ανταλλαγή των προσωπικών τους βιβλίων. Κατακρίνει έντονα τη διοίκηση των φυλακών που απειλεί να κάψει όσα βιβλία βρεθούν σε κελιά φυλακισμένων που δεν τους ανήκουν και  παραλληλίζει την απόφαση αυτή με τις πρακτικές που είχαν στο μεσαίωνα αλλά και σε χώρες με φασιστικά καθεστώτα όπου έκαιγαν βιβλία.

Εντύπωση πάντως προκαλεί η διατυπωμένη δύο φορές (σελ.223 και 230) προσωπική άποψη του συγγραφέα ότι τα βιβλία που περιγράφουν ληστρικά εγκλήματα θα έπρεπε να απαγορευτούν στις φυλακές και τα συγκεκριμένα βιβλία να καούν (!) από τις αρχές των φυλακών αφού επιδρούν αρνητικά στη συμπεριφορά των καταδίκων.

Η γλώσσα του βιβλίου είναι απλή και προσιτή αν και η χρήση λέξεων της κυπριακής καθομιλουμένης εκείνης της εποχής μαζί με κάποιες τούρκικες και λέξεις από την αργκό της φυλακής, δυσκολεύουν κάπως τον σημερινό αναγνώστη.

Το αυτοβιογραφικό κείμενο του Τεύκρου Ανθία δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά, σε συνέχειες στην εφημερίδα Πρωινή (ξεκίνησε να δημοσιεύεται στις 11 Φεβρουαρίου 1937). Με την κατάθεσή του αυτή ο συγγραφέας φιλοδοξούσε να συμβάλει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και στο να βοηθήσει ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες κράτησης των φυλακισμένων. Κάνει μάλιστα και συγκεκριμένες εισηγήσεις προς τους αρμοδίους για την άμεση βελτίωση των συνθηκών κράτησης (σελ 254-255).

Στο τέλος της εν λόγω έκδοσης παραθέτοντας και δύο παραστήματα:
Το πρώτο αφορά «Απόσπασμα εκ της ακροάσεως ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου της εφέσεως του Τεύκρου Ανθία κατά της καταδίκης του υπό του Πταισματοδικείου Πάφου εις εν έτος φυλάκισιν με την κατηγορίαν ότι ήτο μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Κύπρου». Το απόσπασμα είναι παρμένο από την εφημερίδα Πρωινή (14-17 Μαΐου, 1933). Στη συγκεκριμένη δίκη ο Τεύκρος Ανθίας υπεράσπισε τον εαυτό του μόνος του χωρίς δικηγόρο και τελικά έχασε τη δίκη (την έφεση).

Στο δεύτερο παράρτημα του βιβλίου παρατίθεται ένα κείμενο με τίτλο «Τεύκρος Ανθίας: Φιλολογικό σκίτσο». Το κείμενο που γράφτηκε στη Λευκωσία τον Οκτώβριο του 1930 και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Παρατηρητής της Λεμεσού (15 και 22 Νοεμβρίου, 1930), υπογράφει ο Φωτεινός (ψευδώνυμο του Πατάπιου Χριστοδούλου, φίλου και ομοϊδεάτη του Τεύκρου Ανθία). Ο Πατάπιος Χριστοδούλου αναλύει τις δύο δημοσιευμένες ποιητικές συλλογές του Ανθία («Το σφύριγμα του αλήτη» και «Άγιε Σατάν ελέησόν με») και εκθειάζει την ποιητή.
Στο τέλος του βιβλίου δημοσιεύεται αυτούσιο το ποίημα του Τεύκρου Ανθία «Στιγμές στο Καμπαρέ» το οποίο σαν ανταπόδοση ο ποιητής αφιερώνει στον «φίλο και συνάδελφο Πατάπιο Χριστοσδούλου – Φωτεινό». Το ποίημα γράφτηκε στη Λευκωσία τον Οκτώβριο του 1930 και πρωτοδημοσιεύτστηκε στην εφημερίδα Παρατηρητής στις 28 Νοεμβρίου 1930.


Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δύο φίλοι, Τεύκρος Ανθίας και Πατάπιος Χριστοδούλου αφορίστηκαν από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Κύπρου με αφορμή την έκδοση της ποιητικής συλλογής “Η Δευτέρα Παρουσία” (Λευκωσία, 1931). Στην έκδοση αυτή ο Ανθίας ήταν ο συγγραφέας και ο Χριστοδούλου ο εκδότης. 

Με την ιστορία του αφορισμού των δύο αλλά και για την εκ νέου φυλάκιση του Ανθία από τους Βρετανούς το 1955 θα επανέλθω σε επόμενο άρθρο.

Δεν υπάρχουν σχόλια: